نشوز

پیامدهای قانونی ناسازگاری زن و مرد

بر اساس قانون و شرع زن باید از همسر خود اطلاعت کند ، این مساله تا جایی اهمیت دارد که برای زن نافرمان عنوان «ناشزه» انتخاب شده است . در فقه اسلامی نشوز اصطلاحی است به معنی تمکین نکردن، نافرمانی و عدم ایفای وظایف زناشویی. البته در قوانین معمولاً نشوز نافرمانی زن از شوهر است اما نافرمانی شوهر نیز در نوشته‌های فقهی نشوز نامیده می‌شود. برای آشنایی بیشتر شما با این موضوع به بررسی ابعاد گوناگون «نشوز» پرداخته ایم که در پی می‌آید.
تمکین به چه معناست؟
زنی که بنای ناسازگاری می‌گذارد و بدون عذر موجه از شوهرش تمکین نمی‌کند، ناشزه محسوب می‌شود. به این ترتیب دیگر او مستحق نفقه نخواهد بود. پیش از شروع بحث بهتر است بدانیم که تمکین سه نوع است؛   تمکین عام، تمکین خاص و تمکین اخص. تمکین عام به وظایف عمومی زن در خانه شوهر گفته می‌شود که با اطاعت از شوهر یا تعامل و تفاهم دراوضاع زندگی مشترک به‌طور کلی همراه خواهد بود. تمکین خاص هم صرفاً به انجام وظایف خاص زناشویی مربوط می‌شود. اگر زنی وظایف زناشویی خود را انجام ندهد، «ناشزه» محسوب شده و در نتیجه، نفقه به او تعلق نمی‌گیرد، اما حق او بر مهریه‌اش همچنان پابرجاست. البته مواردی هم هست که عدم تمکین زن، جنبه شرعی و قانونی دارد و نشوز به حساب نمی‌آید به‌عنوان مثال اگر‌ محل سکونت زن نامناسب باشد و به این دلیل او از تمکین امتناع کند، دوره‌ای که زن بیمار است یا دوره عادت ماهانه یا نفاس که تمکین خاص امکان ندارد، در دوره سفر حج تمتع که تمکین زن مشروع نیست، در صورتی که لازم باشد زن برای درمان بیماری‌اش به تجویز پزشک از کشور خارج شود، در شرایطی که زوج به بیماری واگیردار مبتلا شده باشد، اگر خوف این وجود داشته باشد که تمکین برای زن ضرر جسمی، شرافتی، جانی و مالی، به دنبال دارد، در شرایطی که زن برای استفاده از حق حبس خود برای دریافت مهریه، از تمکین امتناع کند.به این ترتیب وظایف زن در قبال مرد مشخص می‌شود و هر یک از مواردی که در زمره تمکین به حساب می‌آیند از سوی زن رعایت نشود،‌ عنوان ناشزه به او داده می‌شود.

نشوز مرد
در عقد دایم، نفقه زن که عبارت‌ است از مسکن، لباس، غذا، اثاث، هزینه‌ ‌درمان و ... بر عهده شوهر ‌است حتی اگر زن از نظر مالی غنی و یا دارای درآمد و شغل‌ ‌دولتی باشد. در ازدواج موقت زن حق ‌نفقه ندارد مگر اینکه برقراری نفقه بین زن و شوهر‌ ‌شرط شود و یا اصولا عقد بر مبنای وجود نفقه برای ‌زن و استحقاق بر آن تنظیم و جاری‌ ‌شده باشد.‌ علاوه بر پرداخت نفقه، مرد باید موارد دیگری را نیز در مقابل همسر خود دارد؛ حسن معاشرت، اهتمام به امور همسر و در صورت تعدد زوجات، رعایت عدالت بین همسران نیز بر عهده مرد خواهد بود که باید آن‌ها را به‌جا آورد است. به این ترتیب یک مرد به دلیل امتناع از پرداخت نفقه، سوء معاشرت، عدم اهتمام به امور همسر و رعایت نکردن عدالت بین همسران، ناشزه به حساب می‌آید.

با زن ناشزه چه باید کرد؟
فرض کنید زنی از شوهر خود تمکین می‌کند، از خانه بی‌اجازه و بدون رضایت همسر خارج می‌شود، به سر و وضع خود نمی‌رسد و خواسته‌های همسر خود را برآورده نمی‌کند. حال باید دید مرد چه برخوردی در مقابل او می‌تواند داشته باشد. به این ترتیب اگر از خانمی رفتارهای نشانگر نشوز و نافرمانی دیده شود، مثلا اینکه زن رفتار و برخورد تند وخشن داشته باشد یا با شوهر قهر کند یا با او رفتاری توهین‌آمیز داشته باشد، شوهر قبل از هر اقدامی باید زن را نصیحت کند. ولی اگر نصیحت‌های مرد در زن اثری نداشته باشد و او همچنان به کارهای مصداق نشوز ادامه دهد، مرد می‌تواند با او قهر و از همخوابی با او دوری کند. اگر بعد از این مرحله نیز زن دست از مخالفت‌های خود برندارد، مرد می‌تواند به اندازه‌ای که باعث تنبه و ترک نافرمانی او شود وی را تنبیه کند، ولی بیش از آن جایز نیست و اگر باز هم زن تمکین نکرد می‌توان تنبیه را بیشتر کند. البته به شرط اینکه قرمز و کبود، یا موجب جراحت بدن زن نشود. این را نیز به یاد داشته باشید که اگر این تنبیه بیش از حد باشد و کبودی به بار آورد زن می‌تواند از مرد، دیه طلب کند.

تنبیهات قانونی
در قانون مدنی نیز مجازات‌هایی برای زن نافرمان در نظر گرفته شده است که شامل عدم استحقاق نفقه، دعوای الزام به تمکین، عدم استحقاق اجرت‌المثل و نحله می‌شود. به عبارتی براساس ماده 1108 قانون مدنی، تنها ضمانت‌اجرایی موثر برای تخلف از وظیفه تمکین زوجه در قبال زوج، محروم کردن وی از نفقه است. در این ماده آمده است:‌«چنانچه زن از وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.» البته مواردی هست که زن نمی‌تواند وظایف خود را به جا بیاورد که قانون آن‌ها را نیز شمرده است و شامل حق حبس، بیماری واگیردار شوهر یا بیماری زوجه و خصوصا در ایام وضع حمل، اثبات خوف ضرر مالی، جانی یا آبرویی برای زوجه و در نهایت سفر زوجه می‌شود. بد نیست این را نیز بدانید که وقتی زن با مواردی که یاد شد اقدام به تمکین نکند، مرد می‌تواند در دادگاه دعوای الزام به تمکین علیه او مطرح کند. به این ترتیب دادگاه زن را ملزم به تمکین می‌کند و البته در این ارتباط هم تنبهی که برای زن در نظر گرفته می‌شود، عدم دریافت نفقه و اجازه ازدواج دوم به شوهر است.این را نیز در نظر داشته باشید که زن ناشزه از دریافت اجرت‌المثل و نحله هم محروم می‌شود. در قانون شرط دریافت اجرت‌المثل و نحله، خطا نکردن زوجه است و تمکین نکردن نمونه‌ای از خطای وی به حساب می‌آید و به این ترتیب از این حق قانونی محروم می‌شود.

مردی که وظایف خود را به جا نیاورد
همان‌طور که گفته شد یکی از وظایف مرد پرداخت نفقه است و مردی که این وظیفه را انجام ندهد نشوز کرده است. در این رابطه ‌زن حق دارد در صورت خودداری شوهر‌ ‌از پرداخت نفقه به دادگاه رجوع کند و دادگاه مکلف است ‌میزان نفقه زن را بر مبنای ‌‌وضعیت زن و متناسب با شان خانوادگی و اجتماعی او تعیین کند و شوهر را ‌به پرداخت آن‌ ‌ملزم کند. به این ترتیب اگر شوهر از اجرای حکم دادگاه خودداری کند زن حق دارد برای طلاق به‌ ‌دادگاه دادخواست بدهد و دادگاه شوهر را به طلاق همسرش اجبار خواهد کرد.‌ ‌

حقوق زن برای استقلال از شوهر
زن این حق را دارد که تا وقتی مهریه به او پرداخت‌ ‌نشده است از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد، امتناع ‌کند به شرط آنکه مهریه دارای‌ ‌اجل و زمان نباشد یا به اصطلاح حال باشد پس اگر مهریه زن مبلغی باشد که پرداخت آن برای‌ ‌دو سال بعد از عقد تعهد شده باشد، زن حق ندارد از ‌انجام‌ ‌وظایف خود امتناع کند. باید توجه داشت اگر زن به واسطه نپرداختن مهریه از انجام‌ وظایف ‌خود در مقابل شوهر خودداری کرد این امر مانع از استحقاق برای دریافت نفقه‌ ‌نیست و وی ناشزه به حساب نمی‌آید.‌ ‌همچنین ‌زن حق دارد به طور مستقل در دارایی خود هرگونه تصرفی داشته باشد برای مثال زن می‌‌‌تواند سهم‌الارث پدری‌اش را به سایر ورثه یا دیگران ببخشد و شوهر حق مداخله در این‌ ‌امور را ندارد و فرمان‌برداری از حرف‌های مرد در این خصوص بر زن واجب نیست.